Türkiye’de Milli Tütün Tekelinin Kuruluşu

Osmanlı için önemli bir gelir kaynağı olan tütün, yapılan dış borçlar ile Reji İdaresi’nin denetimi altına geçti. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarıyla beraber tütün tekeli de millileştirilerek Türkiye’nin ilk sigara markaları üretilmeye başlandı.

 

Tütünün Yabancı Devletlerin Kontrolü Altına Geçişi

Tütün topraklarımıza girdiği ilk andan itibaren önemli bir tarım ürünü halini aldı. Toplum için önemli bir geçim kaynağı olsa da alınan vergiler ile devlet içinde önemli derecede bir gelir kaynağı olmuştu. Dönemin sorunlu yönetim ve harcama politikaları, Osmanlı İmparatorluğu’nun Kırım Savaşı’nı finanse edememesi ile ilk dış borçlanma geçekleşti. Gün geçtikçe borç bataklığına düşen Osmanlı İmparatorluğu’nda 1881 yılında ‘’Borçlar İdaresi’’ anlamına gelen Düyun’u Umumiye kuruldu.  Bu kurum Osmanlı’nın iç ve dış borçlarını denetlemekteydi. Osmanlı’nın borçlularının yönettiği Düyun-u Umumiye, Reji İdaresi’nin kurulmasıyla tütün tekelinin yabancı devletlerinin kontrolü altına geçmesine neden oldu.

 

Milli tütün tekeli

Tekel bir madde veya işin yönetimin tek kişi veya bir organizasyona verilmesi anlamına gelmektedir. Tütün topraklarımıza girdiği ilk andan itibaren toplum ve devlet için önemli bir gelir ve geçim kaynağı halini aldı. Osmanlı döneminde alınan yanlış kararlar neticesinde savaşların dahi finanse edilememesiyle dış borçlanmalar gerçekleşti. Yabancı yatırımcılar, Osmanlı yönetimi altındaki doğal zenginlikler ve kaynaklar nedeniyle Osmanlı’ya borç vermekten kaçınmıyordu. Dış borçların tolere edilemeyecek düzeye geldiğinde devlet tekelindeki bazı gelir kaynakları yabancı ülkelerin denetimi altına bırakıldı. Tütün tekelini yöneten Reji İdaresi, uyguladığı politikalar ile hem devlet hem de çiftçi halk tarafından büyük tepkilere neden oldu.  Uygulanan vergiler ve iç pazara sunulan kalitesiz tütün ürünleri ayaklanmaların çıkmasına neden oldu. Tarımını yaptıkları tütünün kaliteli kısmının dış pazara sunulması, çiftçi ve yerli halkın kaçak tütün kullanmasına neden oldu.Yaşanan olumsuzlukların boyutu şiddet ve eziyete kadar varıyordu.

 

Kurtuluş Savaşı’ndan sonra, henüz daha cumhuriyet bile ilan edilmeden 17 Şubat 1923 de İzmir’de toplanan, İzmir Birinci İktisat Kongresi’nin en önemli gündem konularından biri Reji İdaresi’ydi. İzmir İktisat Kongresi’nden alınan kararlar sonucunda Reji Şirketi 4 milyon Tl’ye satın alınarak, millileştirildi.

 

Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün ‘’ekonomik bağımsızlık sağlanmadıkça, tam bağımsızlıktan söz edilemez’’ sözleri ışığında, Fransız Reji İdaresi’nin satın alınışı ile devletin en önemli gelir kaynağı geri alınmış oldu.

 

İlk sigara markaları

Milli tütün tekelinin ilk markalı sigara üretimi 1925 yılında ‘’Beşinci’’ ile başladı. Dünyada ilk kez kadınlara özel sigara ‘’Hanımeli’’ adıyla üretildi. Askerler içinde özel olarak üretilen sigaranın marka adı‘’Asker’ idi.